Opłata adiacencka dotyczy właścicieli i użytkowników wieczystych nieruchomości, od 2019 roku jest związana nie z opłatą o użytkowanie wieczyste, a opłatą przekształceniową. Naliczana jest, jeśli wartość danej nieruchomości wzrośnie z jednego z trzech powodów: poprzez podział nieruchomości, scalenie i podział nieruchomości (dzięki której można uzyskać korzystniejszą konfigurację nieruchomości) lub poprzez budowę urządzeń infrastruktury technicznej z udziałem środków Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego, środków z budżetu Unii Europejskiej lub ze źródeł zagranicznych (na przykład budowa drogi, wybudowanie przewodów wodociągowych, gazowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, telekomunikacyjnych.
Opłata ta jest naliczana nawet wtedy, jeśli właściciel nie będzie korzystał z nowo powstałych instalacji – do obciążenia opłatą wystarczy samo stworzenie możliwości ich używania. Jest także nakładana na tych właścicieli, którzy nie zamierzają sprzedawać takiej nieruchomości. Opłatę adiacencką ustala wójt, burmistrz lub prezydent miasta za każdym razem, kiedy powstaną warunki do podłączenia nieruchomości do urządzeń infrastruktury technicznej lub korzystania z wybudowanej drogi. Decyzja o ustaleniu opłaty może nastąpić w terminie do 3 lat od momentu stworzenia warunków do podłączenia nieruchomości do urządzeń infrastruktury lub korzystania. Opłata może zostać naliczona, jeśli w dniu stworzenia warunków obowiązywała uchwała gminy dotycząca jej wysokości.
Rada gminy wyliczając opłaty musi opierać się na ustaleniach zawartych w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami. Opłata wynosi 30 procent wzrostu wartości nieruchomości spowodowanego jej podziałem oraz 50 procent wzrostu wartości nieruchomości spowodowanego jej scaleniem i podziałem lub budową urządzeń infrastruktury. Warto zaznaczyć, że opłata nie obowiązuje nieruchomości przeznaczonych na cele rolne lub leśne.
Przykładem opłaty adiacenckiej jest np. wzrost wartości nieruchomości po podłączeniu kanalizacji. Jeśli inwestycja warta była 100 tys. zł, a po zmianach wartość jej wzrosła do 110 tys. zł, to właściciel musi zapłacić gminie 5 tys. zł (50 procent z 10 tysięcy złotych wzrostu wartości nieruchomości). Opłatę tę należy wpłacić na maksymalnie 14 dni od wydania decyzji o naliczeniu opłaty adiacenckiej. Właściciel nieruchomości może zawnioskować o rozłożenie spłaty na raty. Maksymalny okres ratalny wynosi 10 lat. Będą one podlegały oprocentowaniu. Jeśli nie zgadzamy się na z decyzją rady gminy o konieczności zapłaty, możemy apelować do Samorządowego Kolegium Odwoławczego.