Senacki projekt zakłada istotną modyfikację ustawy z 1963 roku, która obecnie uniemożliwia stwierdzenie nieważności decyzji lub nawet uznanie, że została ona wydana z naruszeniem prawa po upływie pięciu lat od momentu, gdy stała się ostateczna. Senator Jacek Trela z Trzeciej Drogi-PSL, pełniący funkcję sprawozdawcy, wyjaśnił podczas posiedzenia komisji, że proponowana nowelizacja pozwoli na dochodzenie odpowiedzialności organów władzy publicznej za szkody wyrządzone wadliwymi decyzjami administracyjnymi.
Zmiany dotyczą trzech rodzajów decyzji: ustalających, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, określających wykaz osób uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej oraz ustalających wykaz obszarów gospodarstw rolnych posiadanych przez uprawnione osoby wraz z wielkością przysługujących im udziałów.
Podczas pierwszego czytania projektu, które odbyło się w środę, poseł Piotr Głowski z Koalicji Obywatelskiej zgłosił poprawkę doprecyzowującą, która została uwzględniona w projekcie skierowanym do drugiego czytania.
Wiceminister rolnictwa Jacek Czerniak wyraził pozytywną opinię resortu wobec proponowanych zmian. Jak poinformował, według danych Ministerstwa Rolnictwa na dzień 1 stycznia 2024 roku w Polsce funkcjonuje około 6,5 tysiąca wspólnot gruntowych, obejmujących łącznie ponad 82 tysiące hektarów.
Wspólnoty gruntowe to historyczne formy własności, które powstały w XIX wieku na terenach byłych zaborów rosyjskiego i austriackiego w wyniku likwidacji pańszczyzny. Stanowią one grunty wspólne dla mieszkańców danej wsi, w których poszczególni rolnicy posiadają udziały proporcjonalne do powierzchni swoich gospodarstw.
Zgodnie z danymi zawartymi w Ocenie Skutków Regulacji, większość terenów wspólnot stanowią grunty leśne (60 proc.), a pozostałą część grunty rolne. Na ich obszarze znajduje się około 2,5 tysiąca budynków, z czego 14 proc. to domy mieszkalne. Wspólnoty gruntowe występują na terenie dziesięciu województw.
Według szacunków, sumaryczna kwota potencjalnych odszkodowań może wynieść od 1,5 do 2 miliardów złotych, co w przeliczeniu na roczne obciążenie budżetu państwa oznacza wydatek rzędu 150-200 milionów złotych.
Planowane jest, aby ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.